🎨 Khi AI vẽ tranh, ai sở hữu tác phẩm?

[Nguyễn Quang Huyy]

AI + Blockchain đang mở ra một kỷ nguyên mới cho nghệ sĩ – nơi bạn có thể tạo, bán và bảo vệ tác phẩm ngay trên internet mà không cần qua phòng tranh, nhà xuất bản hay trung gian.

Câu chuyện: Từ sáng tạo đến bảo vệ

Một nghệ sĩ dùng AI như DALL·E, Midjourney, hay một model tự huấn luyện để tạo ra một bộ tranh.
Sau đó, anh ấy muốn chứng minh tác phẩm này là của mình, bán nó, và ngăn chặn sao chép trái phép.

Đó là lúc blockchain và NFT (token không thể thay thế) xuất hiện.

AI làm gì?

AI hỗ trợ	Chi tiết
Tạo ra ý tưởng nghệ thuật mới	AI gợi ý bố cục, màu sắc, phong cách, thậm chí tự động sinh ảnh.
Học phong cách cá nhân	AI học từ kho tác phẩm của nghệ sĩ để vẽ đúng "chất riêng".
Âm nhạc, video, truyện ngắn	AI không chỉ vẽ – mà còn viết, hòa âm, dựng phim hoạt hình.

Nhưng: Khi AI sáng tạo, ai là tác giả?
– Người huấn luyện AI? Người gõ prompt? Hay AI là tác giả?

Blockchain bảo vệ như thế nào?

Cách bảo vệ	Mô tả
Ghi nhận quyền sở hữu	Mỗi tác phẩm có một bản ghi “sinh ra ở thời điểm nào – bởi ai” trên blockchain.
Bán dưới dạng NFT	Ai sở hữu NFT = sở hữu tác phẩm (theo hợp đồng thông minh).
Truy xuất đạo nhái	Nếu có bản sao y hệt → dễ dàng kiểm tra và tố cáo.
Đính kèm giấy phép sáng tạo	Nghệ sĩ có thể yêu cầu “không dùng cho AI huấn luyện”, hoặc “chỉ dùng cá nhân”.

Ví dụ thực tế

• Beeple bán tác phẩm NFT với giá 69 triệu USD (2021).
• Grimes bán nhạc NFT, sinh hàng triệu đô trong vài phút.
• Các nhà văn đang dùng AI để viết tiểu thuyết, rồi token hoá và phát hành độc lập.
• Các gallery blockchain như OpenSea, Zora, Foundation cho phép kiểm tra nguồn gốc tác phẩm minh bạch.

Lợi ích cho nghệ sĩ

	Mô tả
Tăng sức sáng tạo	Không còn giới hạn bởi công cụ truyền thống.
Thu nhập trực tiếp	Không cần qua trung gian, nghệ sĩ có thể bán trực tiếp trên chuỗi.
Quyền tác giả rõ ràng	Có timestamp và smart contract lưu trữ trên blockchain.
Doanh thu tiếp theo	Hợp đồng có thể quy định: nếu tác phẩm được bán lại → nghệ sĩ vẫn nhận phần trăm.

Thách thức

Vấn đề	Giải thích
Khó xác định tác giả thật	Nếu ai cũng dùng AI, việc xác định “sáng tạo gốc” sẽ mơ hồ.
Đạo nhái qua prompt	Người khác có thể nhập prompt tương tự để tạo tác phẩm “gần giống”.
Tranh cãi pháp lý	Luật bản quyền nhiều nước chưa công nhận AI là “người sáng tạo”.
Blockchain phí cao	Giao dịch NFT hoặc lưu trữ trên chuỗi có thể tốn kém.

Tương lai?

• NFT sẽ tích hợp luôn giấy phép sử dụng (ví dụ: chỉ dùng trong triển lãm, không dùng thương mại).
• AI sáng tác sẽ mang “chữ ký” riêng, giúp truy nguồn gốc phong cách.
• Luật pháp sẽ phải cập nhật định nghĩa về “người sáng tạo”.

Gợi ý thảo luận

• Nếu một tác phẩm đẹp được tạo bởi AI, bạn có coi nó là nghệ thuật “thật” không?
• Nghệ sĩ dùng AI có bị xem là “lười sáng tạo”?
• Bạn có chấp nhận mua một bài nhạc biết rằng 90% là AI viết?

Nguồn tham khảo

• MIT DCI: NFTs, Provenance, and the Future of Digital Ownership
• https://opensea.io, https://foundation.app
• Related: Generative Art, NFT Royalty, Content Provenance, AI in Creativity